Της ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΡΔΑΡΑ
Εσύ διαβάτη που προσπερνάς αγνάντεψέ με
χέρια με σμίλεψαν βέμματα με ζήλεψαν
δάκρυα με πότισαν κάτω από το διάβα σου σε κοιτάζω
εσένα βιαστικέ, σκεφτικέ, θλιμμένε απόγονε,
των ωραίων και θαυμαστών προγόνων σου…
μάρμαρο, σπάργανο είμαι
χνάρι εκείνων, φυλάω Θερμοπύλες υπόγειες,
αγνάντεψέ με εσύ που διαβαίνεις,
εσύ διαβάτη που προσπερνάς…
Αυτό σκεφτόμουν διαβαίνοντας τη Σταδίου, αριστερά για Σύνταγμα, κοιτάζοντας την είσοδο γνωστού καταστήματος ένδυσης. Η είσοδος όλη με κρύσταλλα και κάτω ένα κομμάτι Αρχαίας Αθήνας. Κάποιοι από την ομάδα στάθηκαν, οι άλλοι βιαστικοί, στο πρόγραμμα ξενάγησης. Και ήταν αλήθεια το πρόγραμμα ενδιαφέρον, καλά οργανωμένο, εμπειρία πρωτόγνωρη. Όλα άρχισαν από ενημέρωση στην εφημερίδα και στο Διαδίκτυο πως οργανώνεται ξενάγηση στα Έγκατα της Αθήνας. Μυστήριο, Ιστορία, Ρωμαϊκής εποχής υπόκαυστα, Βυζαντινά χνάρια, υπόγεια Κομμαντατούρ, γέφυρες, στοές υπόγειες, καταφύγια..
Μια ιδιαίτερη γοητεία ασκεί η Αδρειάνειος Δεξαμενή στο Κολωνάκι. Πόσες φορές έχουμε διαβεί βιαστικοί ή έχουμε διαβάσει για το ιστορικό καφενείο των ποιητών και λογοτεχνών. Έγραφε ο Βάρναλης: «Εκεί απάνου βρήκα μαζί με τα ψηλά δέντρα τον καθαρό αέρα, τον ήλιο και τη μακρινή θάλασσα του Σαρωνικού που με μεθούσε με τη γαληνάδα του και τ αστράμματά του, τον καλύτερο εαυτό μου…». «Κλείνει μέγα καφενείο αναμνήσεων σπανίων», είχε γράψει ο Σουρής για το καφενείο της Δεξαμενής.
Στα 134 – 140 π.Χ. ο Αυτοκράτορας Αδριανός κατασκεύασε σύστημα υδροδότησης κατευθύνοντας το νερό από Αχαρνές (Πάρνηθα) στην Αθήνα. Αποθηκευόταν σ’ αυτή τη δεξαμενή, δροσίζοντας την Αθήνα. Εκείνη την Αθήνα με τις ρωμαϊκές συνοικίες. Στη τουρκοκρατία παραμελήθηκε και οι κάτοικοι έπαιρναν νερό από πηγάδια. Το έργο έγινε σε περίοδο λειψυδρίας, μία από τις μεγαλύτερες σήραγγες της Ρωμαϊκής εποχής, παγκόσμια, με μήκος 25 χιλιόμετρα, η οποία σκάφτηκε με τα χέρια από σκλάβους, όπως πιστεύουν οι αρχαιολόγοι. Επισκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως ύδρευση, έστω βοηθητικά ως το 1960. Τη δεκαετία του ’70 επιχειρήθηκε η άρδευση του Εθνικού κήπου και του Πεδίου του Άρεως, αλλά σταμάτησε γιατί κιτρίνιζαν τα φύλα των δέντρων. Σήμερα όμως που το δίκτυο αποχέτευσης έχει επεκταθεί και οι βόθροι έχουν μειωθεί θα πρέπει να αξιοποιηθεί. Δειγματοληψίες που διενεργήθηκαν έδειξαν πως το νερό είναι σε πολύ καλό επίπεδο. Δυστυχώς γίνεται χρήση μόνο για τον Αγιασμό των υδάτων, η Δεξαμενή στα Θεοφάνεια. Λίγο πιο κάτω από τη Δεξαμενή βλέπεις νερό τρεχούμενο, δροσερό, διαυγέστατο να χάνεται…
Μπροστά από τη δεξαμενή υπήρχε πρόπυλο, μαρμάρινη επιγραφή «Αυτοκράτωρ Καίσαρ Αίλιος Αδριανός Αντωνίνος Αύγουστος, ευσεβής ύπατος, υδραγωγείο εν Αθήναις αρξάμενον υπό του Θείου πατρός, επέρανεν και αφιέρωσε» (φυσικά στα Λατινικά). Τμήμα του είδαμε στον Εθνικό κήπο, άγνωστο πώς βρέθηκε εκεί και άγνωστο γιατί δεν επιστρέφεται εκεί που ανήκει. Ο Σύλλογος εργαζομένων της ΕΥΔΑΠ έχει μετατρέψει την οροφή της Δεξαμενής σε θερινό σινεμά. Εκεί στον Εθνικό Κήπο είδαμε τμήμα υπόγειου Πεισιστράτειου υδραγωγείου, κατασκευασμένο τον 6ο αιώνα π.Χ, από τον τύραννο Πεισίστρατο, συγκεντρώνοντας τα νερά του Υμηττού. Αποκαλύφθηκε μεγάλο τμήμα του κατά τις ανασκαφές του Μετρό και τμήματά του εκτίθενται στους σταθμούς της Αθήνας, όπως Σύνταγμα, Ευαγγελισμό. Υπήρχε και το παράλογο στον Εθνικό κήπο, μια προσπάθεια δημιουργίας εξωτερικού σπηλαίου, μέσα στη δικτατορία, αν θυμάμαι καλά, θα φέρνανε σταλακτίτες από σπήλαια της Εύβοιας!.. Ευτυχώς δεν έγινε…και παραμένει ως δείγμα υπερφίαλων και ανόητων.
Η Ρωσική Εκκλησία επί της Φιλελλήνων, Σωτήρα Λυκόδημου, στον 11ο αιώνα, Αγία Τριάδα μετά το 1855, ο επόμενος σταθμός μας. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν πως στην Αρχαιότητα ήταν εκεί το ιερό του Λυκείου Απόλλωνα. Επί Ρωμαϊκής κυριαρχίας υπήρξε λουτρό, υδροδοτούμενο από παραπόταμο του Ηριδανού. Επί Βυζαντινής αυτοκρατορίας χτίστηκε χριστιανικός ναός, αργότερα γυναικείο μοναστήρι, που το καθολικό του είναι η Ρώσικη Εκκλησία. Επί Φραγκοκρατίας κατοικήθηκε από Βενέδικτους μοναχούς ως το 1670 μ.Χ που έγινε Ορθόδοξη ανδρική Μονή. Κατεδαφήσεις, σεισμοί, κανονιοβολισμοί, ως το 1850 μ.Χ που αναστηλώθηκε και δόθηκε ως λατρευτικός χώρος στη Ρωσική παροικία της χώρας μας. Στη Ρώσικη εκκλησία μια καταπακτή με πέτρινα σκαλιά οδηγεί σε «κατακόμβη». Τούνελ από αρχαία υδραγωγεία, ρωμαϊκά υπόκαυστα λουτρών, κρύπτες οστεοφυλακίων. Πόσες διαφορετικές χρήσεις ανά τους αιώνες!..
Σύνδεση υπόγεια με στοές, διαδρομές σε άλλες τοποθεσίες υπόγειες δε φαίνεται να υπάρχουν. Είναι ένας ανεκτίμητος αρχαιολογικός θησαυρός, που η ανακάλυψη του οφείλεται στο Ρώσο Αρχιμανδρίτη Αντωνίνο Καπούστιν, ο οποίος βλέποντας μια ασυνήθιστη υγρασία έδωσε εντολή να γίνουν ανασκαφές. Βρέθηκε αρχαίο ψηφιδωτό σχεδόν άριστα διατηρημένο. Και συνέχισε ο «επίμονος» Αρχιμανδρίτης μία τετραετία, φέρνοντας στο «φως» στοές, αίθουσες, οστά, μαρμάρινες επιγραφές, πολλά αρχαία ευρήματα… Αισθάνεσαι δέος κατεβαίνοντας τα υπόγεια πέτρινα σκαλιά, ένα ρίγος συγκίνησης για των «ανθρώπων τη μοίρα», τη πάλη των Αιώνων!.. Aνεβαίνοντας είχαμε τη τύχη να ξεναγηθούμε στην Αγιογράφηση του Ναού. Η Αγιογράφηση έγινε από τον καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών, Αθήνας, Λουδοβίκο Θούρσιο με βοηθό τον Νικηφόρο Λύτρα! (Ο υπέροχος τρούλος, εικόνες στο Άγιο Βήμα.) Ο καθηγητής ζωγραφίζοντας τον Απόστολο Παύλο, αντί αυτού ζωγράφισε τον Όθωνα με… τις μουστάκες του. Πάμπολλα κειμήλια, δώρα Ρώσων Βασιλισσών και Βασιλιάδων. Eικόνες που έφεραν Ρώσοι πρόσφυγες μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση κ.α ο Ναός εορτάζει του Αγ. Πνεύματος και έχει δύο παρεκκλήσια, δεξιά του Αγ. Νικολάου και αριστερά του Αγ. Νικοδήμου.
Κοραή 4… «Nα με τουφεκίσουν και να ζήσει ο αδελφός μου ο Μανώλης», Κώστας Στραβός, σαλταδόρος. «Μας έπιασαν οι Γερμανοί διότι είμεθα αναρριχώμενοι επί των θυρών του τραμ της ΗΕΜ. Εδώ είμεθα 80 κρατηθέντες επί 24ωρο. 20/7/44 Κωνσταντίνος Κομπενάς». «Μαυρίκιος Ν. Μαλεύρης, τελειόφοιτος Ιατρικής, κρατούμαι ως όμηρος, αδίκως φυλακισθείς, είσοδος 15/12/42, έξοδος 10/1/43 δια Αβέρωφ, μαρτύρια Ιεράς Εξέτασης». «Μαυρομάτης Αλέξανδρος ετών 16, Nεράιδα Βύρωνα, είσοδος 1/7/43, έξοδος άγνωστος». Ο Δ. Μωραΐτης: «24 ώρες χωρίς φαΐ και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί». (Σκεφτόμενος το γιασεμί του σπιτιού του). Λάμπρος Τζίτζας: «από ελληνική ρουφιανιά». «ΖΗΤΩ ΝΕΡΟ»… και πολλές άλλες χαραγμένες σημειώσεις που σου ραΐζουν τη καρδιά, ποιήματα, το όνομα του καταδότη, ευχές, παρακλήσεις… Ελληνικά, ιταλικά, ρώσικα, Γερμανικά ακιδογραφήματα, πορτραίτα γυναικών, σκίτσα με καράβια, κιθάρες, τραμ, ονόματα, ονόματα…
Κοραή 4… Χώρος Ιστορικής μνήμης 1941 – 1944, γράφει η μικρή πόρτα που θα σε οδηγήσει 6 μέτρα κάτω από τη γη, όπου οι Γερμανοί κατακτητές φυλάκιζαν τους Έλληνες πατριώτες αλλά και Γερμανούς, Ιταλούς αντιφασίστες. Επέταξαν το κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής, πάνω τα γραφεία τους και στα δυο υπόγεια που ήταν τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια τα είχαν κυρίως ως κέντρα μεταγωγών. Από εκεί θα τους στέλνανε στου Αβέρωφ, σε στρατοδικεία, στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στις εκτελέσεις. Όταν αποχώρησαν οι Γερμανοί από την Αθήνα, το Μέγαρο επιτάθηκε από το ΕΑΜ, που στις αρχές του 45 εξεδίωξαν με τανκς οι Βρετανοί. Μια τεράστια γερμανική σημαία με τη σβάστικα, στην είσοδο παγώνει την καρδιά σου. Ελάχιστοι από τους θαμώνες των καφέ της Κοραή θα γνωρίζουν σίγουρα πως λίγα μέτρα κάτω από τα πόδια τους η Ιστορία της Ελλάδας «ποτίστηκε» με δάκρυα και αίμα ηρώων…
Η περιπλάνηση ή το «προσκύνημα» σε τόπους ιερούς με κάλυψε και δε συνέχισα το πρόγραμμα. Δε ξέρω αν ήθελα πια να δω τη γέφυρα του Όθωνα… Μάθαινα πως στην Κηφισιά πέφτει ως καταρράκτης η βροχή, ερχόταν και στην Αθήνα. Θα πήγαινα εγώ στη βροχή, με πληρότητα συναισθημάτων, εικόνων, μυρωδιές λιβανιού, υγρασίας, μιας Αθήνας άγνωστης, που ίσως θέλει να τη γνωρίσουμε…
