Από τον Κοσμοπολιτισμό του Μ. Αλεξάνδρου στο σήμερα

Με αφορμή την μεγάλη Έκθεση που παρουσιάζεται αυτή την περίοδο στο Βερολίνο με θέμα:

‘’Οι Θησαυροί του Ουζμπεκιστάν. Από τον Μ. Αλέξανδρο στο βασίλειο των Κουσάν’’

και επίσης την επέτειο των 100 χρόνων από τις γαλλικές ανασκαφές και τα ευρήματα στις Αλεξάνδρειες και άλλες ελληνικές πόλεις στα κράτη της Κ. Ασίας, πραγματοποιήθηκε Διεθνές Συνέδριο στο Πολεμικό Μουσείο στην Αθήνα στις 20 Ιουνίου.

Παρουσιάστηκαν διάφορα είδη έργων τέχνης, γλυπτά, τοιχογραφίες, κεραμικά και νομίσματα,  ελληνικά ή ελληνικής έμπνευσης, αρχαιολογικά ευρήματα της ελληνιστικής εποχής, όταν, μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου η περιοχή ανήκε στα ελληνικά βασίλεια των διαδόχων του, στην Κ. Ασία. Τα βασίλεια αυτά κατέλαβαν οι Κουσάν, λαοί της στέπας, που υιοθέτησαν στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού μέσα στην τέχνη τους και τα πέρασαν στην βουδιστική θρησκεία που ασπάσθηκαν και στην τέχνη Γανδάρα που δημιούργησαν, με εμφανή ελληνική επιρροή, όπως παρουσιάζονται και στην Έκθεση του Βερολίνου (χρονική περίοδος 4^ος αι π.Χ. – 3^ος αι. μ.Χ.).

Η έκθεση  ξεκίνησε από το Λούβρο-Παρίσι και μετά θα πάει στο Λονδίνο, όπως πολλές ανάλογες εκθέσεις που έγιναν προγενέστερα σε μεγάλα Μουσεία της Ευρώπης, αλλά όχι στην Ελλάδα όπου το θέμα είναι ελάχιστα γνωστό. Παρουσίασαν τους θησαυρούς που έφεραν στο φως οι διάφορες ξένες ανασκαφές στις ελληνικές πόλεις της Ανατολής, από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου έως την Κ. Ασία.

Για την κατ’ εξοχήν κοσμοπολίτισσα Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και την πολυ-πολιτισμική συνύπαρξη που επετεύχθη υπάρχει αρκετή γνώση στην Ελλάδα, αλλά για την Κ. Ασία πολύ λίγη.  Στην Αλεξάνδρεια του Καυκάσου στο Αφγανιστάν, οι γαλλικές ανασκαφές στις αρχές του περασμένου αιώνα είχαν πολύ πλούσια ευρήματα εξαιρετικών ελληνικών έργων τέχνης (1936, Joseph Hackin) και στην Αϊ Χανούμ (ανασκαφή Paul Bernard, 1964-1978) και έφεραν στο φως μία μεγάλη ελληνική πόλη (ίσως μία Αλεξάνδρεια). Είχε ελληνικό θέατρο, παλάτι με περιστύλιο κορινθιακών κιόνων και ελληνικά ψηφιδωτά, ναό, αγάλματα, κομμάτια κειμένου του Αριστοτέλη στην βιβλιοθήκη, τα Δελφικά παραγγέλματα στο Ηρώον της πόλης κλπ. Επίσης,  ανακάλυψαν τους Βούδες με πρόσωπο Απόλλωνα και τον σύντροφό του Βαζραπάνι με μορφή Ηρακλέους ή Έλληνες θεούς (Καθ. D. Schlumberger, Καθ. Ζ. Τarzi – Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ουζμπεκιστάν). Τα έργα της βουδιστικής τέχνης Γανδάρα (Mουσείο Guimet-Paris) διαδόθηκαν σε όλη την Ασία με τον δρόμο του Μεταξιού, ο οποίος άνθησε χάρη στα ελληνικά νομίσματα της Κ. Ασίας που υιοθετήθηκαν και χάρη στην ελληνική γλώσσα που έγινε οικουμενική και δυνάμωσε τις εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές Ανατολής και Δύσης. Γι’ αυτό και η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε αργότερα στην διάδοση της Χριστιανικής Θρησκείας.

Οι τέχνες αυτές αποδεικνύουν την ώσμωση, συνύπαρξη και  αλληλο-εμπλουτισμό των πολιτισμών και των θρησκειών, την ζύμωση του ελληνικού πολιτισμού μέσα στις τέχνες και θρύλους των λαών της Ασίας, που τον υιοθέτησαν, αφού τα χνάρια του διατηρήθηκαν αιώνες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων, έως την άφιξη των Αράβων (7oς αι. μ.Χ.)  και πολλά διατηρούνται  ακόμη σήμερα  (¨Εξελληνισμένη Ανατολή¨, D. Schlumberger, P. Leriche, κ.ά.).                                                                                                       

Οι πρόσφατοι πόλεμοι στην Ανατολή κατέστρεψαν τα ελληνικά μνημεία, τους”Παρθενώνες’”  στις ερήμους (καταστροφές, ISIS, 2015) και εξαφάνισαν πολλά από τα έργα τέχνης, ελληνικά ή με ελληνική επιρροή. Λίγα σώθηκαν σε κάποια μουσεία, ιδιαίτερα όσα είχαν μεταφερθεί στην Ευρώπη. Ευτυχώς, οι μεγάλες εκθέσεις, που έγιναν ανά τον κόσμο, τα παρουσίασαν στους λαούς γιατί έκτοτε πολλά καταστράφηκαν και διατηρούνται μόνο σε φωτογραφίες. Είναι πολύτιμα, λοιπόν, τα στοιχεία που μας έδωσαν οι ξένες ανασκαφές στην Ανατολή,  ιδιαίτερα οι συστηματικές γαλλικές ανασκαφές από το 1923.

Οι Γάλλοι αρχαιολόγοι, Οsmund Bopearachchi, Claude Rapin , François Queyrel ομιλητές στο Συνέδριο με τα μετάλια που τους προσφέρθηκαν. από τον Γλύπτη κ. Γ. Ρούση

Εφέτος, εορτάζεται η επέτειος των 100 χρόνων και με την επικαιρότητα της Έκθεσης στο Βερολίνο έγινε το Συνέδριο στο Πολεμικό Μουσείο, όπου παρουσιάστηκε  η Έκθεση αυτή. Σημαντικοί Γάλλοι αρχαιολόγοι της νεώτερης γενιάς που πήραν μέρος στις ανασκαφές στην Κ. Ασία, τίμησαν την εκδήλωση παρουσιάζοντας τα ελληνικά ευρήματα (Ουζμπεκιστάν, Αφγανιστάν), την εξέλιξη της ελληνιστικής τέχνης και τα βουδιστικά έργα τέχνης με Έλληνες θεούς και ήρωες, ιδιαίτερα τον Διόνυσο (Πακιστάν, Ινδία).

Έλληνες καθηγητές παρουσίασαν τη σπουδαία Τεχνολογία της ελληνιστικής εποχής, όταν στην Βιβλιοθήκη της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου οι σοφοί του ελληνικού κόσμου έθεσαν τα θεμέλια  των Επιστημών, που ισχύουν έως σήμερα. Έγινε επίσης, φιλοσοφική σύγκριση των σημερινών πολυπολιτισμικών πόλεων με τις ελληνιστικές της Ανατολής, με σκοπό να διερευνηθεί εάν η ώσμωση και η συνύπαρξη των  πολιτισμών θα μπορέσει να επιτύχει σήμερα τον κοσμοπολιτισμό του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος είχε τις ελληνικές Αξίες ως βάση.

Με την ευκαιρία αυτή, παρουσιάστηκε το μοναδικό στην Ελλάδα πλήρες Αρχείο “Ελληνισμός της Ανατολής’’ (Δωρεά Π. Γρηγοράκου), που βρίσκεται στην Βιβλιοθήκη του Πολεμικού Μουσείου. Στόχος, να ενημερωθεί το ελληνικό κοινό ότι όλοι μπορούν να ανακαλύψουν την σημαντική  αυτή σελίδα του ελληνικού πολιτισμού της Ανατολής, που δεν διδάσκεται συστηματικά στην Ελλάδα. Να γνωρίσουν όλες τις ελληνικές πόλεις, όλες τις εκθέσεις που έγιναν ανά τον κόσμο (κατάλογοι των μουσείων και βίντεο). Τεράστια άλμπουμ με πολλές εικόνες και φωτογραφίες των ιδίων των αρχαιολόγων παρουσιάζουν τα σημαντικότερα ευρήματα στην Ανατολή.  500 βιβλία, 450 βίντεο και προβολές με διαλέξεις των ξένων Ιστορικών και Αρχαιολόγων και 16.000 λήμματα στον υπολογιστή, πολλά στα Ελληνικά, τεκμηριώνουν την πολιτισμική μας ιστορία στην Ασία. Ελπίζουμε να την γνωρίσουν ιδιαίτερα οι νέοι μας, να νιώσουν την σημασία της για τον πολιτισμό μας και να διασωθεί για τις επόμενες γενιές. Η πρόσβαση είναι ελεύθερη στο κοινό τις καθημερινές.

Η εκδήλωση τελούσε υπό την Αίγιδα του Πολεμικού Μουσείου. Οργανώθηκε από την κα Π. Γρηγοράκου, μέλη του AOrOc-CNRS-Paris (Γαλλικό Ίδρυμα Ερευνών) και συνδιοργανωτές:  Ν.Υ. COLLEGE, Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κ. Κοτσανά, Σωματείον ‘’ΔΙΟΝΥΣΟΣ’’,  ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ ΤΟΥ ΛΑΟΥ-ΛΑΪΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ και την υποστήριξη της ARTYON.

Δρ Ποτίτσα Γρηγοράκου

Ερευνήτρια της Ιστορίας του Ελληνιστικού πολιτισμού της Ανατολής

Λαϊκό Πανεπιστήμιο-ΕτΦτΛ