Jannis Taxidiotis
Ο χρήστης Kiriaki Gaspari 
Κριτική από το fractalart 1/11/2022
Με την κακοποίηση στο επίκεντρο
Γράφει ο Άγγελος Χαριάτης //
Έρικα Αθανασίου «Θαμμένα Λόγια», εκδ. Bell
Η Έρικα Αθανασίου, γνωστή για το συγγραφικό της έργο στο αναγνωστικό κοινό της αστυνομικής λογοτεχνίας (είναι άλλωστε μέλος της ΕΛΣΑΛ), αλλά και στον χώρο του εφηβικού μυθιστορήματος, επιθυμεί να δοκιμάσει και να δοκιμαστεί σε ένα νέο είδος, αυτό του κοινωνικού μυθιστορήματος. Το βρίσκω εξαιρετικά σημαντικό ο/η συγγραφέας να μπορεί να κινείται σε διαφορετικά είδη, να πειραματίζεται, αλλά κυρίως να αναμετράται με τις δυνάμεις του/της. Να έρχεται αντιμέτωπος/η με τις προκλήσεις. Να πράττει ―εν τέλει― κατά τον δαίμονα εαυτού.
Το κοινωνικό μυθιστόρημα Θαμμένα Λόγια που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bell είναι ένα καλοδεχούμενο λογοτεχνικό ξάφνιασμα. Βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, όπως διαβάζουμε στο καλαίσθητο εξώφυλλο ―ο σχεδιασμός ανήκει στην Άννα Σταθοπούλου― και στο ευχαριστήριο σημείωμα της συγγραφέως.
Γραμμένο σε απλή ―επουδενί απλοϊκή― γλώσσα, δίνει την απαραίτητη ένταση και δραματικότητα στο κείμενο. Είναι τέτοια η ιστορία, το θέμα της, που θα ήταν περιττά ―ίσως και να αποδυνάμωναν το τελικό αποτέλεσμα― τα λογοτεχνικά στολίδια. Μεταφορές και παρομοιώσεις είναι μετρημένες, κατά πως πρέπει.
Σωστά η Έρικα Αθανασίου είχε επιλέξει να αφηγηθεί το δράμα ―γιατί περί δράματος πρόκειται― σε πρώτο πρόσωπο. Δεν επιδιώκει την αποστασιοποίηση, την αντικειμενικότητα, αλλά τη μετωπική σύγκρουση μέσα από τα συναισθήματα, τα λόγια, τις σκέψεις και τις πράξεις της κεντρικής ηρωίδας, της οποίας, αν δεν απατώμαι, δεν μαθαίνουμε ποτέ το αληθινό όνομα. Στις πρώτες σελίδες μόνο αναφέρεται ένα κάτι σαν ψευδώνυμο, ένα άλλο επιθυμητό ―σύμφωνα με την πρωταγωνίστρια―, το υποκοριστικό Λίζα.
Το βιβλίο, ο θεματολογικός του καμβάς δηλαδή, είναι γροθιά στο στομάχι. Αναφέρεται στην κακοποίηση, σωματική και ψυχολογική, στα ματαιωμένα όνειρα, αυτά που δεν έχεις καλά καλά προλάβει να τα πλάσεις στο τραπέζι και να τα φουρνίσεις μέσα στη φαντασία σου, αναφέρεται στην αποξένωση, στην αδυναμία επικοινωνίας, στις ουδέτερες, σχεδόν ψυχρές, οικογενειακές σχέσεις. Τόσο στη δική της οικογένεια, στο τετράγωνο πατέρας-μητέρα-παιδί-σύζυγος, όσο και στις περισσότερο μονοδιάστατες ―σίγουρα επιφανειακές―, κυρίως στο σόι του μισητού συζύγου.
Έρικα Αθανασίου
Κινούμενη αφηγηματικά σε δύο χρόνους, στο παρελθόν και στο παρόν, δίνει τις απαραίτητες αναγνωστικές ανάσες πετυχαίνοντας ένα διττό απτό αποτέλεσμα: από τη μια μαθαίνουμε, αντιλαμβανόμαστε, αφουγκραζόμαστε τη λύπη και την οδύνη και την απελπισία της πρωταγωνίστριας −τότε και τώρα− και από την άλλη βουτάμε χωρίς ανάσα στα βαθιά, αβυσσώδη, στρώματα της ψυχοσύνθεσής της∙ ομοίως στο τότε και στο τώρα.
Η συγκεκριμένη ιστόρηση δεν θα μπορούσε να έχει παρά μόνο έναν ήρωα. Την ανώνυμη κακοποιημένη γυναίκα, από την τρυφερή ηλικία των παιδικών χρόνων μέχρι εκείνη των γηρατειών. Οι υπόλοιποι χαρακτήρες μοιάζουν και είναι ετερόφωτοι, λουσμένοι από το φως της τραγικής πρωταγωνίστριας. Η κακοποίηση δεν είναι ένα επίκαιρο «πιασάρικο» θέμα. Έχει αποκτήσει ―δυστυχώς― μια διαχρονικότητα, για όλους τους λάθος λόγους. Σοφά πράττει η Έρικα Αθανασίου και αποτυπώνει στο χαρτί την ιστορία. Απαντώντας με τον τρόπο της σε ένα από τα λογοτεχνικά ερωτήματα κάθε συγγραφέα: Γράφω κάτι επίκαιρο ή διαχρονικό. Εν ολίγοις, με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια.
Anastasia Boutzia
3 σχόλια
-
Vaki TheodossiouΤόσο συγκλονιστικό είναι το βιβλίο;
-
Μου αρέσει!
-
Απάντηση
- 2 εβδ.
-
ΕνεργόςFrantzeska Alexopoulou-PetrakiVaki Theodossiou και η ιστορία και η γραφή Βακη μου. Αν έχεις χρόνο, έλα στην παρουσίαση. Θα χαρώ πολύ να σε δω.
-
Μου αρέσει!
-
Απάντηση
- 2 εβδ.
-
-
0 σχόλια
0 σχόλια
Ο χρήστης Frantzeska Alexopoulou-Petraki είναι με το χρήστη Έρικα Αθανασίου στην τοποθεσία Πεύκη.
Haris Nikolakakis
«Θαμμένα λόγια» της Έρικας Αθανασίου
Θέλω να τους βάλω όλους όσους μου έχουν κάνει κακό γύρω γύρω σ’ ένα δωμάτιο. Να τους κλείσω το στόμα και ν’ αρχίσω να μιλάω. Ακόμα καλύτερα, να μη μιλήσω εγώ, αλλά ν’ αφήσω ένα βιβλίο να μιλήσει για μένα. Ένα βιβλίο που θα γράφει για όλα τα κακά που μου ’χουν κάνει. Ίσως –αυτό είναι το καλύτερο, γιατί μπορεί να αρνηθούν να διαβάσουν– να τους υποχρεώσω να τα δουν όλα σε ταινία. Να στήσω απέναντί τους ένα άσπρο πανί, μια οθόνη, και ν’ αρχίσω την προβολή.
Θα ήταν ενδιαφέρουσα ταινία και για θεατές που δεν τους συνδέει τίποτα μαζί μου. Αν μη τι άλλο θα ακολουθούσε τη βασική συνταγή της επιτυχίας «σπέρμα και αίμα». Η ιστορία μου έχει μπόλικα κι από τα δύο, έστω κι αν εγώ, στα εξήντα πέντε μου χρόνια, με δύο παιδιά, δε γνωρίζω ακόμα τι είναι το σεξ.
Πρώτη πρώτη θα βάλω να καθίσει τη μητέρα μου. Τη μητέρα μου, που με παράτησε όταν ήμουν πολύ μικρή. Για την ακρίβεια, παράτησε τον πατέρα μου. Εγώ ήμουν η παράπλευρη απώλεια. Ίσως όμως, αν είχα κάνει κι εγώ το ίδιο, να είχα σώσει τα παιδιά μου. Έπρεπε να εγκαταλείψω τον πατέρα τους.
Απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ, πάντα κατέστρεφα τις ευκαιρίες που μου δίνονταν. Δεν ξέρω ακόμα αν έφταιγα εγώ γι’ αυτό ή ήμουν θύμα των περιστάσεων. Ίσως, αν μπορέσω να διηγηθώ κάποτε ολόκληρη την ιστορία μου, να μπορέσω να καταλάβω τι έφταιξε. Βέβαια, θα είναι πλέον αργά. Ελάχιστα πριν από το πολύ αργά. Οι ευκαιρίες έφυγαν και δεν άφησαν τίποτα πίσω. Ίσως όμως αυτή να είναι η πραγματική ευκαιρία μου. Να γίνω ηρωίδα. Με την εξιστόρησή μου να καταφέρω να συγκινήσω ανθρώπους που δεν ξέρω. Να εκδικηθώ ανθρώπους που ξέρω. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να πω τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Να αλλάξω τόσο ανεπαίσθητα τοποθεσίες και ονόματα, που να μην αφήσω καμία αμφιβολία ως προς αυτό για το οποίο μιλάω κι εκείνους στους οποίους αναφέρομαι.
Είναι όμως τόσο δύσκολο να τα πω. Δεν ξέρω από πού ν’ αρχίσω. Είμαι σίγουρη ότι θα το αφήσω κι αυτό μισοτελειωμένο. Άλλη μια ευκαιρία που θ’ αφήσω να φύγει. Πρέπει να βρω τον άνθρωπο που θα μπορέσει να πει την ιστορία αντί για μένα. Ίσως να τον έχω ήδη βρει. Ίσως γι’ αυτό νιώθω ότι τώρα είναι η ευκαιρία μου. Δεν πρέπει όμως να τη φοβίσω. Πρέπει να θελήσει από μόνη της να τη γράψει. Πρέπει να της κινήσω το ενδιαφέρον. Αν μη τι άλλο, αυτό μπορώ να το κάνω. Ίσως αυτός να ήταν ο σταυρός μου. Μου ήταν πάντα πολύ εύκολο, ακόμα κι όταν δεν το ήθελα, να κινώ το ενδιαφέρον.
*
Την πρώτη φορά που μπήκε μέσα στην τάξη μάς ζήτησε να πούμε τα ονόματά μας. Όχι με τον τρόπο που το ζητούσαν οι υπόλοιποι δάσκαλοι που είχαν μπει: μία μία, καθισμένες στα θρανία μας, να λέμε τα ονόματά μας και δυο λόγια για μας, κι αυτοί να μας κοιτάνε με περιέργεια, προσπαθώντας να μαντέψουν τι μας είχε συμβεί. Μερικοί πιο αδιάκριτοι να ρωτάνε κιόλας.
Ούτως ή άλλως βρισκόμασταν σε μια τάξη κακοποιημένων γυναικών. Ωραίος τίτλος για τάξη. Ευτυχώς που δεν το είχαν γράψει και στην πόρτα: «Κακοποιημένες Γυναίκες». Απέξω έγραφε απλώς «Αίθουσα 4», στα προγράμματα όμως είμαι σίγουρη ότι έγραφε «Πρόγραμμα 3452, Επαγγελματική Κατάρτιση και Αποκατάσταση Γυναικών Θυμάτων Έμφυλης Βίας». Είχαμε κάποια πλεονεκτήματα επειδή ήδη μας είχαν κακοποιήσει. Ήταν σχεδόν σίγουρο ότι θα μας κακοποιούσαν ξανά, όσο όμως ήμασταν στον συγκεκριμένο εκπαιδευτικό οργανισμό, μπορούσαμε να απολαμβάνουμε κάποια προνόμια.
Υποτίθεται ότι στόχος ήταν να μας εκπαιδεύσουν ώστε να μπορέσουμε να βρούμε κάποια δουλειά και να σταθούμε στα πόδια μας. Όλοι το ξέραμε ότι κάτι τέτοιο θα ήταν μάλλον δύσκολο, και ένα σεμινάριο για πωλήσεις δε θα μας έκανε περιζήτητες στην αγορά. Η ανεργία είχε χτυπήσει εδώ και καιρό την πόρτα της Ελλάδας ακόμα και για πτυχιούχους, πολύγλωσσους, με μάστερ. Μερικές από μας είχαν και απ’ αυτά· και διπλώματα και μεταπτυχιακά. Οι περισσότερες το ξέραμε ότι αργά ή γρήγορα θα γυρίζαμε στο κλουβί μας. Εκεί απ’ όπου υποκρινόμασταν ότι μπορούσαμε να δραπετεύσουμε. Λίγες θα το έσκαγαν. Εγώ το ήξερα ότι δε θα ήμουν απ’ αυτές. Είχα προσπαθήσει κι άλλες φορές να το σκάσω, αλλά πάντα κάτι γινόταν και η πόρτα έκλεινε και πάλι πίσω μου.
Αυτό βέβαια δεν έκανε τα μαθήματα λιγότερο ευχάριστα. Βρισκόμασταν σ’ ένα όμορφο περιβάλλον, μας είχαν καφέ, χυμό και κρουασάν ή σάντουιτς και ακούγαμε διάφορα ενδιαφέροντα πράγματα, έστω κι αν δε θα μας δινόταν η ευκαιρία να τα εφαρμόσουμε. Για μένα ειδικά, που δεν είχα πάει ούτε καν σχολείο, η εμπειρία ήταν ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Θα ήταν ακόμα καλύτερη αν μπορούσα να αναπτύξω φιλίες, μου ήταν όμως πάντα δύσκολο. Έβλεπα τις άλλες γυναίκες να μιλάνε ανοιχτά μεταξύ τους, ακόμα και ν’ αστειεύονται για ό,τι τους είχε συμβεί, να ανταλλάσσουν συμβουλές και αστεία, και απορούσα πώς τα κατάφερναν. Δε μου ήταν εύκολο να μιλάω σε ανθρώπους. Δεν ήξερα τι έπρεπε να πω και τι όχι. Δεν ήξερα πώς ανοίγουν το σακουλάκι από το κρουασάν και τι προσθέτεις στον καφέ για να τον πιεις. Δε μου είχε δείξει ποτέ κανείς. Δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να πιω ένα φλιτζάνι καφέ.
Το γεγονός ότι δεν κάπνιζα με κρατούσε ακόμα πιο μακριά από τις άλλες κοπέλες. Με το που ανακοινωνόταν διάλειμμα, έφευγαν όλες μαζί να πάνε έξω να καπνίσουν. Εγώ δεν κάπνιζα και δεν έβρισκα το λόγο ν’ αφήσω την ωραία αίθουσα για να τρέχω αποδώ κι αποκεί.
Η Μαρίζα, λοιπόν, η νέα μας καθηγήτρια, που θα μας μάθαινε τα μυστικά τού πώς να πείθουμε κάποιον ν’ αγοράσει κάτι που πιθανότατα δε θα ήθελε, δε ζήτησε να πούμε μία μία τα ονόματά μας. Ήθελε η καθεμιά να πει το όνομα της διπλανής της και να προσθέσει και δυο λόγια γι’ αυτήν. Ήμασταν ακόμα στις αρχές του διδακτικού έτους, ωστόσο οι περισσότερες ανταποκρίθηκαν με επιτυχία. Ήξεραν όχι μόνο το όνομα της διπλανής τους, αλλά και πόσα και τι παιδιά είχε, αν ήταν από την Αθήνα ή ερχόταν από αλλού, αν είχε δουλέψει και σε ποιον τομέα. Εγώ, από την άλλη, είχα μόλις αλλάξει θέση. Έχω μια ευαισθησία με τις μυρωδιές, μία από τις πολλές ευαισθησίες μου, και η μέχρι εκείνη την ώρα διπλανή μου μου μύριζε. Είχα βρει λοιπόν κάποια ευκαιρία και είχα αλλάξει θέση. Είχα αλλάξει θέση, όχι όμως και δυο λόγια με τη νέα διπλανή μου, κι έτσι δεν είχα τίποτα να πω γι’ αυτήν.
Όχι ότι θα είχα να πω για την προηγούμενη.
Η Μαρίζα παρέμεινε χαμογελαστή, δήλωσε όμως ότι υπάρχει μια θεωρία της ψυχολογίας σύμφωνα με την οποία το να μη θυμάσαι το όνομα κάποιου που μόλις σου έχουν συστήσει δεν οφείλεται σε ασθενή μνήμη αλλά σε εγωισμό. Νοιάζεσαι περισσότερο κατά τις συστάσεις να απολαύσεις τη στιγμή που θα ακουστεί το δικό σου όνομα παρά να δώσεις σημασία στα ονόματα των άλλων. Αυτομάτως σκέφτηκα ότι είχε έρθει η ώρα να την αντιπαθήσω. Να την προσθέσω στον κατάλογο των ανθρώπων που μου φέρονταν άσχημα. Είχε ξεκινήσει τη γνωριμία μας λέγοντάς μου ότι είμαι εγωίστρια. Μου πήρε λίγο χρόνο να σκεφτώ ότι τελικά ο χαρακτηρισμός δε με πρόσβαλλε, αλλά μάλλον μου άρεσε. Ήταν προτιμότερο να είμαι εγωίστρια παρά κακομοίρα. Και η Μαρίζα ποτέ δε φέρθηκε σε καμία μας σαν να ήμασταν κακομοίρες. Σαν να μην είχαμε τα προσόντα να καταλάβουμε τις δυσνόητες έννοιες του μάρκετινγκ.
Μέχρι τότε δε μου είχε περάσει απ’ το μυαλό ότι ήθελα να διηγηθώ την ιστορία μου. Για την ακρίβεια, δεν είχα καμία διάθεση να μιλάω για ό,τι μου είχε συμβεί. Ήμουν πολύ θυμωμένη, αλλά δεν το ήξερα ακόμα. Δεν καταλάβαινα τι ήθελαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι και ρωτούσαν τόσα πράγματα για μένα. Για το πώς περνούσα. Για το πώς ήταν ο άντρας μου. Για το τι μου είχε κάνει ο πατέρας μου. Ήταν δικά μου πράγματα όλα αυτά. Ποιον θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν;
