Όταν υπάρχει μόνο ένας δρόμος προς την επιβίωση τι κάνεις; Αυτό προσπαθούν να διηγηθεί η έκθεση «Δρόμοι Επιβίωσης», που εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι από τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων και συμπολίτη μας, Νίκο Βούτση στον εκθεσιακό χώρο της Βουλής. Την έκθεση συνυπογράφουν η Ένωση Φωτορεπόρτερ Ελλάδας (ΕΦΕ) και το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.
Στην Κηφισιά δεν ήρθαν πρόσφυγες, ίσως κάποιοι λίγοι να έφτασαν μέχρι εδώ με το τραίνο για να δουν πού καταλήγει η διαδρομή, δεν έμειναν όμως εδώ. Δεν υπάρχουν χώροι φιλοξενίας γι’ αυτούς. Η έκθεση όμως μας συγκίνησε και μια που η επιμελήτρια της έκθεσης, η φωτορεπόρτερ Χριστίνα Ζαχοπούλου έχει υπάρξει και συνεργάτιδα της εφημερίδας ΚΗΦΙΣΙΑ, δεν είχαμε παρά να την καθίσουμε σε ένα παγκάκι της πόλης για να τα μάθουμε όλα. Μας πρόλαβε βέβαια το κανάλι της Βουλής, που πρόβαλε ήδη εκπομπή για την έκθεση το περασμένο Σάββατο. Εκεί όμως οι καλεσμένοι κάθισαν συμβατικά στο πλατώ. Καθισμένοι στο παγκάκι μιλήσαμε αλλιώς και στο χαρτί τα συναισθήματα μεταφέρονται διαφορετικά.
Χριστίνα, πώς προέκυψε αυτή η έκθεση;
Από τη δική μου τη ματιά, ως επιμελήτρια, η έκθεση αυτή έχει διττό σκοπό. Ξεκίνησε πρώτα ως μια επιθυμία της Ένωσής μας προκειμένου να αναδείξουμε το προσφυγικό ζήτημα και να το αφηγηθούμε εμείς οι ίδιοι στους συμπολίτες μας, ενώ παράλληλα είναι και ένας φόρος τιμής για τους ίδιους τους φωτορεπόρτερ, μια που το συγκεκριμένο θέμα, τους έχει στιγματίσει. Η πρόσκληση που λάβαμε από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων στις αρχές του χρόνου, μάς χαροποίησε ιδιαίτερα καθώς η ΕΦΕ δεν θα μπορούσε από μόνη της να αναλάβει τα έξοδα μιας τέτοιας έκθεσης (αφού το ίδιο το σωματείο αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα επιβίωσης). Το γεγονός πως η έκθεση φιλοξενείται στον εκθεσιακό χώρο της Βουλής των Ελλήνων, είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ανάδειξη του θέματος.
Η φύση της δουλειάς σας, σάς υποχρεώνει να “ζείτε” τα θέματα. Αλήθεια, οι φωτορεπόρτερ πώς αντιμετώπισαν τις προσφυγικές ροές που πέρασαν από τη χώρα μας;
Όντως, κάθε θέμα που καλούμαστε να καλύψουμε (σε αντίθεση με τους δημοσιογράφους που μπορούν κάποιες φορές να αρθρογραφήσουν κάποια θέματα “εξ… αποστάσεως”), οι φωτορεπόρτερ πρέπει να είμαστε εκεί, παρόντες και να το ζήσουμε από κοντά το θέμα για να μπορέσουμε να το αφηγηθούμε στους συμπολίτες μας. Λειτουργούμε σαν σύγχρονοι αγγελιαφόροι της κοινωνίας, αφού κάθε φωτογραφία φέρει τη σφραγίδα του “αυτό υπήρξε”. Παρουσιάζοντας λοιπόν και αυτήν την έκθεση, κανείς δεν μπορεί να πει πως “αχ, εγώ δεν είδα τίποτα”, μια φράση που δυστυχώς τη λέμε συχνά όταν θέλουμε να καθησυχάσουμε τη συνείδησή μας για τα όσα συμβαίνουν κι εμείς, ή μένουμε άπραγοι ή δηλώνουμε φόβο για το ξένο.
Ο κύριος λόγος για τον οποίο δέχτηκα να κάνω την επιμέλεια αυτής της έκθεσης είναι να αποδώσω και προσωπικά φόρο τιμής για τους συναδέλφους μου, εκείνους που κάθε φορά που πήγαιναν στα νησιά γύριζαν χωρίς μπουφάν γιατί τα έδιναν σε μικρά παιδιά που τουρτούριζαν όταν έβγαιναν από τις βάρκες. Για τους συναδέλφους μου που μου λένε ακόμη πως ακούνε φωνές και κραυγές βοήθειας και βλέπουν το προσφυγικό ως εφιάλτη τα βράδια και για κείνους που ακόμη φέρουν τις μυρωδιές από τα καμένα λάστιχα και πλαστικά, που έκαιγαν οι πρόσφυγες στην Ειδομένη για να ζεσταθούν στο λασπότοπο που ζούσαν. Έχοντας ζήσει όλα αυτά από κοντά, δεν μπορείς να μείνεις ασυγκίνητος. Πολλοί είναι οι φωτορεπόρτερ που δεν στάθηκαν μόνο στην καταγραφή των γεγονότων. Ακόμη και σήμερα προσφέρουν τρόφιμα, φαγητά, και ρούχα όπου διαπιστώνουν πως υπάρχει ανάγκη. Αλληλογραφούν με ανθρώπους που γνώρισαν αφού πολύ συχνά είναι οι φωτορεπόρτερ είναι οι πρώτοι άνθρωποι που βλέπουν οι πρόσφυγες που φτάνουν με τις βάρκες. Κάποιοι μάλιστα έχουν μπει σε προγράμματα φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών, παιδιά που ταξιδεύουν μόνα τους μέχρι να συναντήσουν τους γονείς τους, οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί κάπου στην Ευρώπη. Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που είναι σταθμός υποδοχής για τέτοια παιδιά.
Τι θα δει κανείς στην έκθεση «Δρόμοι επιβίωσης» και πώς διαφέρει από τις άλλες εκθέσεις; Μίλησέ μας γι’ αυτό.
Τους δρόμους επιβίωσης τους αφηγούνται 43 φωτορεπόρτερ (από την Ελλάδα και το εξωτερικό) μέσα από 170 φωτογραφίες. Με μια ιδιαίτερη εικαστική αφήγηση παρουσιάζεται όλο το προσφυγικό δράμα μέσα, από 7 ενότητες και μία βίντεο-εγκατάσταση.
Η πρώτη ενότητα, “εν καιρώ ειρήνης”, που συναντά ο επισκέπτης της έκθεσης, αφορά εικόνες που προβάλλονται σε μορφή slide show και δείχνουν αστικά και υπαίθρια τοπία, αρχαιολογικά μνημεία και εικόνες μιας καθημερινής και ανέμελης ζωής (ενότητα, με την οποία νιώθει πιο οικεία ο επισκέπτης). Οι εικόνες αυτής της ενότητας, δυστυχώς, ανήκουν σε μια άλλη εποχή, αφού σήμερα, σχεδόν ό,τι εικονίζεται σε αυτήν την ενότητα έχει καταστραφεί και δεν υπάρχει.
Ακολουθεί η ενότητα «εμπόλεμες περιοχές» (φωτογραφίες που μας παραχώρησε το φωτοειδησεογραφικό πρακτορείο EPA – European Pressphoto Agency). Εδώ ο επισκέπτης βλέπει μια άλλη πραγματικότητα, που δεν υπάρχει σε άλλες εκθέσεις. Σε αυτήν την ενότητα έρχεται αντιμέτωπος με «το γιατί» θα δει όλα αυτά που θα ακολουθήσουν, αλλά και γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω στις πατρίδες τους. Στόχος αυτής της ενότητας είναι να δείξει ξεκάθαρα πως, αυτοί οι άνθρωποι αυτοί (οι πρόσφυγες), δεν επέλεξαν να φύγουν για μια «καλύτερη ζωή», αλλά γιατί ήταν η μόνη τους λύση. Η διαφυγή τους ήταν μονόδρομος για την επιβίωσή τους. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν χάρτες και γραφήματα που αφορούν στατιστικά στοιχεία των προσφυγικών ροών (τα οποία έχει επιμεληθεί ο Γιώργος Σταθακόπουλος).
Στον κύριο εκθεσιακό χώρο αναπτύσσονται όλες οι υπόλοιπες ενότητες τις οποίες συνδέει ένα πλέγμα καθώς όλες είναι αναρτημένες σε αυτό, αλλά και μία βιντεο-εγκατάσταση: Αφίξεις στα ελληνικά νησιά, η διαδρομή, οι καταυλισμοί και η καθημερινή ζωή των ανθρώπων αυτών, τα παιδιά αλλά και οι στιγμές στα σύνορα (Ελλάδας, Τουρκίας-Συρίας κ.α)
Αν δεν κάνω λάθος, η βιντεο-εγκατάσταση φέρει και τη δική σου υπογραφή.
Πολύ σωστά. Είναι ένα έργο το οποίο συνυπογράφουμε από κοινού με τον Χάρη Ακριβιάδη και τη Χρύσα Πανουσιάδου. Η βιντεο-εγκατάσταση λειτουργεί σαν συνδετικός κρίκος όλων των ενοτήτων και μαζί με το συρματόπλεγμα που περιβάλλει το χώρο τονίζουν το φαινόμενο του εγκλεισμού και του εγκλωβισμού που υφίστανται αυτοί οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό. Το έργο αυτό, που φέρει τον τίτλο “ατέρμονη πορεία”, παρουσιάζεται ως υποκειμενικό πλάνο, το οποίο είναι μια κάμερα που «κολυμπά» σε νερά και βυθίζεται συχνά, ενώ κάθε φορά που αναδύεται από τη θάλασσα βλέπει τη στεριά- το στόχο- να αλλάζει σημείο ή απόσταση. Είναι η ατέρμονη πορεία του ανθρώπου που προσπαθεί να φτάσει στη στεριά, στους στόχους του.
Σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, το βίντεο αφορά το δικό μας ταξίδι, το προσωπικό, και τους δικούς μας, προσωπικούς στόχους που προσπαθεί ο καθένας από εμάς να πετύχει. Άλλωστε και η προσφυγική κρίση αποτελεί μέρος μιας γενικότερης πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικής αστάθειας, που βιώνουμε όλοι μας τα τελευταία χρόνια. Στην ουσία, δεν διαφέρουμε πολύ από τους ανθρώπους που φτάνουν στη χώρα μας με τις βάρκες, αφού κι εμείς έναν πόλεμο ζούμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας.
Σε αυτό το σημείο, τόσο εγώ όσο και ο Χάρης Ακριβιάδης, που συνυπογράφουμε το έργο, θέλουμε να πούμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στους καθηγητές μας του Μεταπτυχιακού προγράμματος “Παραγωγή Βίντεο, Οπτικοακουστικά Μέσα και Κινούμενα Γραφικά”, στη Μυρτώ Βουνάτσου, στο Στέλιο Ντεξή και στο Βασίλη Λαγό, για την πολύτιμη βοήθειά τους. Χωρίς να ξεχνάμε τη συνάδελφο Χρύσα Πανουσιάδου, για το επίσης πολύτιμο ηχητικό ντοκουμέντο (από βάρκες που φτάνουν σε παραλίες της Μυτιλήνης) που συνοδεύει το βίντεο. Ήταν πραγματικά καθοριστική, καθώς το έργο φέρει ιδιαίτερες ισορροπίες. Σκοπός του ήταν εξ αρχής να μην λειτουργήσει ως αυτόνομο εικαστικό έργο. Η ύπαρξή του στο χώρο αλλά και στην ίδια την έκθεση ήταν να λειτουργήσει ως αισθητηριακή δυναμοποίηση για τον επισκέπτη. Να ακούσει και να αισθανθεί, υπό ένα άλλο πρίσμα, την αγωνία της επιβίωσης αυτών των ανθρώπων, όχι μόνο μέσα από τις στατικές εικόνες. Η παρουσίαση άλλωστε του βίντεο (μέσα από μια back-projection προβολή) δίνει πολλαπλές ερμηνείες στις φωτογραφίες που συνυπάρχουν στο χώρο.
Τι προσδοκάτε από αυτήν την έκθεση;
Ζούμε σε μια χώρα που κάθε σπίτι έχει να αφηγηθεί τουλάχιστον μια ιστορία προσφυγιάς κατά το παρελθόν αλλά και μιας σύγχρονης μετανάστευσης. Πρόσφατα είδα ένα γκράφιτι σε έναν τοίχο “οι παππούδες μας πρόσφυγες, οι γονείς μας μετανάστες. Εμείς ρατσιστές;” Εν έτει 2016, επιβεβαιώνεται ο Michel de Montainge -στα 1580- όταν έλεγε πως “τίποτε το βάρβαρο και το άγριο δεν υπάρχει σε αυτούς τους λαούς, εκτός από το ότι ο καθένας ονομάζει βαρβαρότητα ό,τι είναι έξω από τις συνήθειές του”. Θεωρώ πραγματικά λυπηρό να ακούω κάποιους να λένε ΟΧΙ σε αυτούς τους ανθρώπους. Εμείς οι “πολιτισμένοι” απαιτούμε να μας αφομοιώσουν και να μας αναγνωρίσουν όταν στέλνουμε τα παιδιά μας ή εμάς τους ίδιους στα ξένα, αλλά δεν ανεχόμαστε κανέναν ξένο να μας μολύνει…
Η έκθεση είναι μια ανοιχτή πρόσκληση σε όλους εκείνους που δεν έχουν αντιληφθεί τι ακριβώς σημαίνει προσφυγική κρίση. Τι ακριβώς συμβαίνει με τους ανθρώπους που τώρα τους βλέπουμε να κοιμούνται σε σκηνές και παγκάκια με δανεικά ρούχα και να τρώνε ό,τι βρουν. Να αντιληφθούν πως αυτοί οι άνθρωποι άφησαν πίσω τους σπίτια σαν τα δικά μας και ευτυχισμένες ζωές και καριέρες σαν τις δικές μας -και κάποιες φορές και καλύτερες. Αυτοί οι άνθρωποι είναι γύρω μας.
Ο ήλιος έπεσε εδώ και ώρες κι εμείς ακόμη στο παγκάκι να συζητάμε… Κρίμα που ο περιορισμένος χώρος του χαρτιού δεν θα μπορέσει να αναδείξει όλα όσα είπαμε. Δίπλα μας σε κάποιο άλλο παγκάκι ένας ηλικιωμένος κύριος, ήταν βυθισμένος στις αναμνήσεις μιας μακρινής Ερυθραίας, πρόσφυγας ενδεχομένως κάποιας άλλης εποχής…
Η είσοδος της έκθεσης είναι ελεύθερη για το κοινό και η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 23 Οκτωβρίου (Αμαλίας 14, Σύνταγμα – κάθε Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη και Παρασκευή 09:00-16:00, Πέμπτη 09:00-20:00, Σάββατο και Κυριακή 10:00-15:00). Καθημερινά, πραγματοποιούνται δύο εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές της Γ’ Γυμνασίου και όλων των τάξεων του Λυκείου.
